چگونه مثل حضرت زهرا سلام الله علیها برای فرزندانمان مادری کنیم؟
مراجعه به روایات و نگاهی ریزبینانه به سبک زندگی حضرت زهرا (س) و شیوه‌های تربیتی ایشان در جایگاه یک مادر، درس‌ها و برکات بسیاری به همراه دارد که می‌تواند ما را به داشتن خانواده‌ای فاطمی نزدیک‌تر کند.
زندگی کوتاه اما پربرکت حضرت‌زهرا(س) به‌عنوان برترین بانوی عالم دارای ابعاد مختلفی در زمینه‌های فردی، خانوادگی، اجتماعی، سیاسی، اخلاقی و… است که هرکدام به‌تنهایی می‌تواند درس‌های بسیاری برای زنان و مادران جامعه به‌همراه داشته باشد؛ ما در این گزارش قصد داریم بعد مادری حضرت‌زهرا(س) و نمونه‌هایی ساده اما اثرگذار از شیوه‌های تربیتی ایشان را با هم مرور کنیم و بیینیم که چگونه می‌توان تربیت فرزندان را به‌طور نامحسوس و در بطن‌زندگی به‌بهترین شکل‌ممکن انجام داد.
خانه فاطمی(س)، دارالعباده است
همه ما می‌دانیم که خانه و خانواده اصلی‌ترین نقش را در تربیت فرزندان ایفا می‌کند و خصوصیات اخلاقی و رفتاری بچه‌ها درست همان‌طوری شکل می‌گیرد که از آینه والدین خود خصوصاً مادرانشان برداشت کرده‌اند. به‌واقع صدها سال پیش‌از آنکه روان‌شناسان امروزی مدام برایمان تکرار کنند که فرزندان شما همان‌چیزی می‌شوند که از اعمال و رفتار شما می‌بینند، حضرت‌زهرا(س) در نقش مادری تمام‌عیار به این مسئله واقف‌بوده و همواره طوری رفتار می‌کردند تا الگویی تمام‌وکمال برای فرزندانشان باشند که در راس تمام این الگوها عبادت و بندگی خدا دیده می‌شود. دکتر رفیعی کارشناس و خطیب مذهبی با اشاره به ویژگی‌های خانه فاطمی توضیح می‌دهد: «خانه فاطمه پیش از هرچیز دارالعباده است و وقتی خانه به‌عنوان اولین کانون اصلاح و تربیت، محل عبادت باشد، قطعاً فرزندان آن خانه به‌درستی تعلیمات دینی را فرا می‌گیرند. تصور کنید حضرت زهرا بانویی بوده‌اند که وقتی در شب عروسی وارد خانه حضرت امیر می‌شوند، نماز و عبادت را در اولویت قرار می‌دهند، خب مسلم است که خانواده چنین بانویی چطور شکل می‌گیرد و چه فرزندانی در آن متولد می‌شوند؛ چه بساکه اگر ما نیز در چنین مسیری قدم برداریم، آن وقت است که دیگر هیچ جوان و نوجوانی دچار معضلاتی که امروز شاهدش هستیم، نمی‌شوند. به واقع اگر بچه‌های ما در مسیری نادرست می‌افتند، اولین دلیلش کوتاهی خود پدر و مادرهاست. همین که پدر و مادری نماز اول وقت می‌خوانند، اهل قرآن هستند و سر سال به شمارش مال و اموالشان مشغول می‌شوند تا خمس مالشان را بپردازند، بی‌شک همه این‌ها الگویی می‌شود برای تربیت فرزندانی صالح و این یعنی الگوگیری از سبک زندگی فاطمی که نیاز امروز جامعه است.»
او ادامه‌می‌دهد: «وقتی از چنین چیزهایی حرف می‌زنیم، برخی‌ها خرده‌می‌گیرند که فرزند فلان خانواده مومن، فلان شده‌است، اما حقیقتا این‌ها مثال‌های جزئی است و اصل کلی را زیرسوال نمی‌برد، وجود تک‌فرزندان ناخلف در خانواده‌های مومن و بالعکس حتی در تاریخ اسلام هم بوده، اما این نمونه‌های موردی نمی‌توانند اصل تاثیر معنویت بر سلامت خانواده را نقض کنند.»
ویژگی خانواده فاطمی، غذاخوردن در کاسه‌گلی نیست!
گرچه عبادت در راس ویژگی‌های خانواده فاطمی مطرح می‌شود، اما خانه حضرت‌زهرا(س) ویژگی‌های منحصربه‌فرد دیگری از جمله در بحث تربیت فرزندان نیز دارد که قطعا به کار زنان ما می‌آید. حجت‌الاسلام رفیعی می‌گوید: «باتوجه به وجود الگوهای ارزشمند زندگی این بانو، لازم است که ویژگی‌های یک خانواده فاطمی را بشناسیم؛ البته منظورمان از خانواده فاطمی این نیست که در کاسه‌گلی غذا بخوریم و روی حصیر و گلیم بنشینیم و…، زیرا زندگی امروزی تفاوت‌های بسیاری با آن دوران دارد و مقصود ما هم زندگی با آن سبک‌وسیاق نیست بلکه مقصود از خانواده فاطمی بهره‌مندی از مبانی مختلفی است چون اصل صداقت، سازگاری، رضا، ایثار، احترام، ادب، امانت داری، حیا، رضایت الهی و غیره که بنده تا ۵۰اصل را می‌توانم برایتان نام ببرم.» این کارشناس مذهبی اضافه می‌کند: «در بحث تربیت فرزند نیز حضرت‌زهرا (س) تمام ابعاد مختلف را مدنظر قرار می‌دادند. از مباحث عبادی گرفته تا مباحث عاطفی، اجتماعی و. . . که اگر خانواده‌ها بالاخص زنان ما بتوانند این مبانی را الگوی راه خود قرار دهند بسیاری از مشکلات امروزی خانواده‌ها دیگر وجود نخواهد داشت، چون نقش تربیتی مادرها در خانه بسیار بیشتر از پدرهاست.»
شبی که بانو، فرزندانشان را بیدار نگه‌می‌داشتند
تربیت دینی و عبادی فرزندان از مباحث مهمی است که امروزه بسیاری از خانواده به آن بی‌توجه شده و نمی‌دانند که این تربیت چقدر می‌تواند ضامن آینده آن‌ها باشد. البته منظور از تربیت دینی، سخت گیری و انتظارات افراطی نیست؛ درست مثل حضرت‌زهرا(س) که در اوج عطوفت مادری، تربیت‌دینی را مدنظر داشتند.دکتر رفیعی توضیح می‌دهد: «از نگاه اسلام و روایات، فرزند بهترین چیزی است که دراختیار انسان قرار داده‌شده و از آن به عنوان حسنات یاد می‌شود که باید مراقبش بود، بنابراین والدین مسئولیت سنگینی درقبال فرزندانشان از جمله در بحث تربیت‌دینی دارند. حضرت‌زهرا (س) هر عصرجمعه بچه‌ها را جمع می‌کردند و می‌گفتند این ساعتی است که دعا به اجابت می‌رسد، پس من دعا می‌کنم و شما آمین بگویید. ایشان همچنین در شب ۲۳ماه رمضان، عصرها بچه‌ها را می‌خواباندند که خستگی از تنشان دربرود؛ سپس هنگام شب، آبی به صورتشان می‌زدند تا بتوانند بیدار بمانند. شاید برخی بگویند این سختگیری برای بچه‌ها لازم نیست اما اگر دقت کنید متوجه می‌شوید که حضرت به بچه‌ها سخت نمی‌گرفتند و فقط یکی از شب‌های قدر این‌کار را می‌کردند که این نیز لازمه تربیت‌دینی است، بالاخره فرزند باید این چیزها را بداند و یاد بگیرد.»
گاهی باید به بچه‌ها سخت‌گرفت
حجت‌الاسلام رفیعی در تفهیم بیشتر تربیت فاطمی، با روایتی از کاشف‌الغطا از مراجع تقلید قرن ۱۳، به اهمیت تربیت فرزندان اشاره‌کرده و می‌گوید: «به خاطر خود فرزندانمان گاهی باید سختی‌هایی را برای آن‌ها ایجاد کنیم. مرحوم کاشف‌الغطا یک شب در نجف فرزندش را بیدار می‌کند تا برای نماز به حرم بروند. فرزندش ابتدا امتناع می‌کند اما به حرمت پدرش راهی می‌شود. در بازار نجف و در سرمای زمستان، گدایی را می‌بینند که نشسته و به مردم رو می‌اندازد. کاشف‌الغطا به فرزندش می‌گوید: این مرد در حالی با این سرما خودش را به سختی انداخته که مطمئن نیست به او پولی بدهند، اما برای تو سخت است برای رو انداختن به خدایی که گفته اگر در دل شب بیایی به تو جایزه ویژه می‌دهم، به اینجا بیایی! در واقع کاشف‌الغطا در جایی درست، بهترین درس را به فرزندش می‌دهد و این مهمترین وظیفه والدین در قبال فرزندانشان است.»
عشق و عاطفه در فرزندپروری حضرت‌زهرا(س)
حضرت‌زهرا(س) به‌عنوان سرچشمه عشق و عواطف، به همان‌اندازه که دختری تمام‌عیار برای پدرشان بودند و همسری بی‌نظیر برای امیرالمومنین(ع)، به همان‌اندازه نیز مادری مهربان و فداکار به‌شمار می‌رفتند و فرزندانشان را غرق در محبت کرده و به آن‌ها اهمیت می‌دادند، طوری که وقتی فرزندانشان بیمار می‌شدند، برایشان ۳ روز روزه نذر می‌کردند و حتی افطار خود را به فقیر و مسکین می‌دادند که مجموع این‌ها درس‌هایی از عاطفه برای فرزندانشان بود. دکتر رفیعی در این باره توضیح می‌دهد: «روایتی داریم که روزی امام‌حسین(ع) گم می‌شوند و حضرت فاطمه از دل نگرانی، ۷۰ مرتبه به دنبال ایشان راهی کوچه می‌شوند و وقتی ایشان را پیدا نمی‌کنند، به خانه آمده و به امام‌حسن می‌گویند: «نور چشمم برو و برادرت را پیداکن. من دارم می‌سوزم!» در حقیقت حضرت نسبت به بیماری، تغذیه، عبادت، تربیت اجتماعی و البته تربیت عاطفی فرزندانشان بسیار حساس بودند که ما نیز امروزه باید به این نکات به‌خصوص نیازهای عاطفی فرزندانمان توجه‌ویژه‌ای داشته باشیم. بطور مثال در مورد دختر خانم‌ها هیچ چیز مثل محبت و عاطفه خانواده نمی‌تواند آن‌ها را از جریانات منفی درامان نگه دارد که خانواده‌ها باید این را باور داشته و به‌درستی عمل کند.»
ریزه‌کاری‌های فاطمی در تربیت اجتماعی فرزندان
به همان‌اندازه که تربیت فرزندان در ابعاد عبادی حائزاهمیت است، تربیت اجتماعی و سیاسی فرزندان نیز مورد توجه حضرت‌زهرا(س) قرار داشته و ایشان از شیوه‌های مختلفی برای این تربیت استفاده می‌کرده‌اند. کارشناس مذهبی می‌گوید: «پدر و مادرها باید فرزندانشان را برای حضور در جامعه مهیا کنند و به آن‌ها میدان بدهند. اینکه پسری در سن جوانی نمی‌تواند از پس کارهای خودش در جامعه برآید، اصلا درست و منطقی نیست. مثلا والدین باید از سن پایین بچه‌ها را به خرید بفرستند تا آن‌ها حساب‌وکتاب را یاد بگیرند. حضرت‌زهرا(س) نیز در مباحث تربیتی، همواره تربیت اجتماعی را لحاظ می‌کردند؛ مثلا امام‌حسن(ع) را در دوران کودکی به مسجد می‌فرستادند و به ایشان می‌گفتند صحبت‌های پیامبر را گوش بده و برایم نقل کن. به‌واقع ایشان با چنین کاری، هم فرصت ارتباط اجتماعی فرزندشان را مهیا می‌کردند، هم هنر ارتباط با دیگران را در ایشان تقویت می‌کردند و هم قدرت حافظه، خوب شنیدن و خوب سخن گفتن را؛ یا مثلا در مورد حضرت زینب(س)، طوری فرصت حضور ایشان را در جامعه مهیا می‌کردند که ایشان شدند ناقل کل خطبه فدک و همه؛ این خطبه را از ایشان نقل می‌کنند.»
آموزه‌های تربیت فرزند حضرت‌زهرا(س) بسیار گسترده است که پرداختن به تمام آن‌ها در این فضا نمی‌گنجد اما به‌عنوان نکته‌پایانی جالب است بدانید که تمام رفتارهای ایشان با فرزندانشان هدفمند و توام با آموزش بوده و حتی در هنگام بازی نیز، اصل تربیت را لحاظ می‌کرده اند، مثلا در زمان بازی با امام‌حسن، توصیه‌هایی را به زبان شعر برای ایشان می‌خواندند. شعری با این معنا که پسرم شبیه پدرت علی باش؛ همواره از حق دفاع کن؛ خدایی را بندگی کن که به تو نعمت داده و هیچ وقت به دنبال باطل نرو!
