مجلس وعده شفافیت را دور زد؟
زهرا طیبی، خبرنگار گروه نقد روز: یکشنبه‌شب بود که یکی از نمایندگان مجلس خبر داد مجمع طرح شفافیت آرای قوای سه‌گانه را بعد از 5 ماه معطل نگه داشتن، مغایر سیاست‌های کلی دانسته و عملا طرح شفافیت رد شده است. انتشار این خبر آن هم در ماه‌های پایانی مانده به عمر مجلس یازدهم تیر خلاصی بود به اندک تلاش‌های نمایندگان مجلس برای تحقق نصفه‌ونیمه وعده‌ای که در روزهای انتخابات مجلس داده بودند. این ماجرا هنوز از حافظه افکارعمومی پاک نشده که در روزهایی که مطالبات و خواسته‌ها پیرامون لزوم شفاف شدن تصمیمات دستگاه‌ها ازجمله مجلس داغ شده بود، نمایندگان امروز مجلس، یا همان نامزدهای انتخابات سال98 وعده دادند که اگر به مجلس راه پیدا کنند، شفافیت آرای نمایندگان اتفاق خواهد افتاد. بعد از آغاز به کار مجلس یازدهم حالا نوبت عملی شدن وعده اصلی بهارستانی‌ها بود، طرح شفافیت آرای نمایندگان بالاخره در بهمن سال 99 به صحن علنی آمد اما تنها با اختلاف سه رای رد شد. با رد شدن این طرح این شائبه برای افکارعمومی به وجود آمد که مجلس یازدهم نیز قرار نیست برنامه‌ای برای تحقق وعده‌های انتخاباتی خود داشته باشد، رد شدن طرحی که وعده اصلی نمایندگان مجلس یازدهم بود با واکنش منفی نخبگان و افکار عمومی همراه شد. در میانه انتقادها و اظهارنظرهای نمایندگان درباره علت رد شدن این طرح، نمایندگان اما طرحی تازه را روی میز گذاشتند که به گفته آنها جامع‌تر از طرح شفافیت آرای نمایندگان بود. این طرح که اردیبهشت سال گذشته به مجلس آمد با 175 رای موافق تصویب شد. طرح تازه اگرچه به گفته نمایندگان موافق این طرح جامع‌تر بود اما خالی از ایراد نبود.
سرنوشت تلخ شفافیت آرا
ایرادات موجود در طرح شفافیت قوای سه‌گانه نقطه آغاز اختلافات میان شورای نگهبان، مجمع تشخیص و مجلس پیرامون این طرح بود. مهم‌ترین ایراد این طرح، کلی و غیردقیق بودن بندهای موجود در آن بود. موضوعی که در وهله اول باعث شد شورای نگهبان طرح را رد کند. از طرفی طرح تمام دستگاه‌ها ازجمله شورای عالی انقلاب فرهنگی، مجمع تشخیص مصلحت نظام را به شفاف کردن مصوبات و تصمیمات خود ملزم کرده اما در بخشی دیگر دست نهادها را برای استفاده از قید محرمانگی در مصوبات و تصمیمات باز گذاشته است. بر این مبنا تقریبا نهادهای مربوط می‌توانند تمام مصوبات را با توجیه محرمانه بودن منتشر نکنند. مجلس با طرح مبهمی که تصویب کرده بود، عملا راه را برای دور زدن شفافیت آرا در سایر دستگاه‌ها باز می‌گذاشت و با فرض تایید شدن طرح مجلس این فرضیه دور از ذهن نبود که طرح عملا تنها روی کاغذ بماند و وارد مرحله اجرا نشود. طرح پرماجرای شفافیت آرا، چندین‌بار میان مجلس و شورای نگهبان رفت و برگشت داشت اما همچنان ایرادات برجای خود باقی‌مانده بودند، این طرح اما چندان مطلوب هیات عالی نظارت نیز نبود و به برخی بندهای آن ازجمله شفافیت تصمیم‌ها و نظرات در مجمع ایراد وارد کرد. در آخرین مورد اما شورای نگهبان اعلام کرد که ایرادات موجود در طرح برطرف شده و مجمع باید درباره دو ایراد باقی‌مانده در آن اظهارنظر کند. روز یکشنبه اما رشیدی‌کوچی، نماینده مجلس خبر داد که مجمع کل طرح را مغایر با سیاست‌های کلان دانسته و آن را رد کرده است.
شفافیت؛ قربانی اصلی اختلاف مجلس و مجمع
بعد از اعلام رد شدن کل طرح، نمایندگان موافق آن اما همچنان درصددند که مجمع را عامل به نتیجه نرسیدن طرح شفافیت معرفی کنند. در این میان اگرچه همچنان این سوال وجود دارد که برمبنای نظر مجمع و بعد از رفع ایرادات، هیات عالی طرح را تنها به‌خاطر الزام به شفافیت آرا مجمع تشخیص رد کرده و پای تعارض منافع وسط بوده یا فرض مغایرت طرح با سیاست‌های کلی صحیح است. نکته مهم‌تر اما اینجاست که در اختلافات میان مجلس و مجمع، قربانی اصلی شفافیت آراست و برمبنای آنچه اشاره کردیم با فرض تایید شدن این طرح به جهت ابهاماتی که در آن وجود دارد، نمی‌توان امیدوار بود که شفافیت آرا در سایر دستگاه‌ها محقق شود. اما همچنان این سوال برای افکار عمومی وجود دارد که شفافیت آرای نمایندگان مجلس چه شد؟ مجلسی‌ها مشخصا با به میان آوردن طرح شفافیت آرای قوای سه‌گانه از زیربار شفاف کردن آرای خود در مجلس شانه خالی کردند و در طرح تازه نیز به‌نظر می‌رسد قرار نیست اتفاق تازه‌ای در شفافیت آرای نمایندگان رخ دهد. علاوه‌بر این چندین‌بار این صحبت از زبان برخی نمایندگان مطرح می‌شد که آرای نمایندگان در مصوبات، تصمیمات و خصوصا استیضاح‌ها موضوعی است که ممکن است شفاف شدن آن تبعاتی برای نمایندگان به وجود بیاورد. این اظهارات اما نه‌تنها توجیه‌کننده افکار عمومی نبود، بلکه تقریبا نیمه امید باقی‌مانده به شفاف شدن آرای نمایندگان را هم بدل به ناامیدی می‌کرد. در گام بعد برخی نمایندگان به‌صورت داوطلبانه اعلام کردند که آرای خود به مصوبات و طرح‌ها را شفاف خواهند کرد. این اقدام اگرچه کافی نبود- چراکه الزام قانونی برای این شفافیت‌ها وجود نداشت- اما کورسوی امیدی بود تا شاید نمایندگان موافق شفافیت، گام مثبتی برای قانونی شدن آن بردارند اما علنی نشدن جزئیات آرا در مصوبات مهم و استیضاح‌ها توسط این نمایندگان این امید را خیلی‌زود بدل به ناامیدی کرد.
مجلس وعده خودش را دور زد!
حالا مجلس یازدهم درحالی به پایان عمر خود نزدیک می‌شود که علی‌رغم اینکه اقداماتی برای شفاف شدن آرا توسط برخی نمایندگان مجلس، صورت گرفت اما در کلان ماجرا اتفاق قابل‌توجهی روی نداد که منجر به تحقق شفافیت آرای نمایندگان شود. بهارستانی‌ها به‌خاطر وعده‌ای که دادند، باید به افکار عمومی پاسخگو باشند، اهمیت این موضوع با توجه به نزدیک شدن به انتخابات مجلس نیز دوچندان شده است، از آنجا که شفافیت آرای نمایندگان اجرایی نشد، مجلس باید پاسخی درباره علت این اجرا نشدن به افکار عمومی بدهد. در این بین تدوین و تنظیم طرح شفافیت آرا که از ابتدا ایرادات قابل‌توجهی داشت، وسیله موثری بود تا مجلس از این طریق بتواند در مقابل وعده اجرایی نشدن شفافیت پاسخ مناسبی داشته باشد؛ چراکه با تایید نشدن طرح، مجلس یازدهم می‌تواند این پاسخ را بدهد که او خواهان اجرایی شدن شفافیت بود اما به سد مجمع و مجلس خورد. از طرفی با اجرایی شدن طرح عملا اتفاق قابل‌توجهی در مجلس رخ نمی‌داد و مجلسی‌ها با تبصره‌ای که در این طرح برای خود گذاشته بودند، می‌توانستند اجرایی کردن شفافیت را دور بزنند (در جهت استقلال نظر کارشناسی، آرای ماخوذه از نمایندگان مجلس درخصوص مصوباتی که جنبه صنفی و منطقه‌ای دارد، از شمول این ماده خارج است.) حالا اما با رد شدن این طرح مجلسی‌ها به‌دنبال اثبات این گزاره هستند که اگرچه آنها خواهان اجرایی شدن شفافیت بودند اما به سد مجمع خوردند. مجلس البته درحالی تلاش می‌کند وعده خودش را دور بزند که از همان ابتدا مبنا بر این بود که با قرار دادن خود در اتاق شیشه‌ای و شفاف کردن اقداماتش گامی مهم برای بازسازی اعتماد عمومی بردارد؛ اتفاقی که با گذشت چهارسال از عمر مجلس چندان روی نداده و با درنظرگرفتن تبصره‌هایی برای جلوگیری از شفاف شدن تمام تصمیمات به‌نظر می‌رسد مجلسی‌ها بیش از آنکه به‌دنبال بازسازی اعتماد عمومی باشند به‌دنبال تامین منافع خود در مجلس هستند.
