کرامت زن، آنچه باید تحقق یابد

تحولات گسترده در عرصه های فردی و اجتماعی زندگی بانوان در ایران پس از انقلاب اسلامی، یکی از نمودهای بارز توجه به اسلام در حکومت داری است. تفکری روشن در عرصه استنتاج های دینی که خود را مدیون دیدگاه روشن امام خمینی (ره) است: «ملتی که بانوانش در میدان‌های جنگ با ابرقدرت‌ها و مواجه شدن با قوای شیطان قبل از مردها، در این میدان‌ها حاضر شده‌اند، پیروز خواهد شد.» پس از ایشان نیز رهبر معظم انقلاب با حمایت از حضور زنان در عرصه های مختلف بر این امر اهتمام ورزیدند: «زن هر چه می‏توانند، تلاش اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کند، شرع مقدس، مانع نیست؛ البته چون از لحاظ جسمانی، ظریف‏تر از مرد است، لذا ضرورت‏هایی دارد. تحمیل کار سنگین بر زن، ظلم به زن است؛ اسلام این را توصیه نمی‏کند (28/06/1375)».

حضور زنان از همان ابتدای انقلاب در عرصه های مختلف اجتماعی و سیاسی و همراهی خط مشی دینی با آن منجر به این شد که فضای رشد و بالندگی برای دختران و زنان در عرصه های مختلف به رسمیت شناخته شده و نسلهای پس از انقلاب با تصویری روشن از آینده بتوانند هویت حقیقی خویش را شکل دهند. اما به مرور برخی نهادها نتوانستند خود را با دیدگاه تکاملی اسلام و سرعت پیشرفت کشور هماهنگ سازند و کمبودها در عرصه های مختلف فعالیت زنان هویدا شد. این مساله بالاخص در سازمانهای فرهنگی بروز بیشتری یافت. ضعف تصویرسازی و ارائه الگویی صحیح و متعالی از زن به عنوان آفرینش الهی که می تواند نقش هایی متفاوت را ایفا کند و در مقابل، تلاش برخی نهادها برای ارائه الگویی واحد از زن که بر یک یا دو وجه از نقش های زنان تاکید دارد، منجر به آن شد که تفاوتهای فرهنگی، قومی و بومی در الگوسازی ها نادیده گرفته شده و زنانی که از کلیشه های ساخته شده، فاصله داشتند، طرد گردند. این مساله به مرور دامن بسیاری از زنان را گرفت و زمینه را برای تمایل آنان به سمت الگوهای غربی باز کرد، چرا که همراهی رسانه ها کمک کرد تا زن غربی بسیار دسترسی پذیرتر از زن مسلمان ایرانی باشد.

در کنار این مساله، عدم توجه مناسب و کافی به حقوق زنان در خانه و اجتماع، توسعه عدالت در عرصه زنان را با مشکل جدی مواجه کرد. چنانچه رهبر انقلاب بارها در سخنان خود به این مساله اشاره کردند: حرکت در جهت احقاق حقوق زنان در جوامع اسلامی و در جامعه‌ی ما حتما باید انجام گیرد؛ منتها بر مبنای اسلامی و با هدف اسلامی. یک عده نگویند که این چه نهضتی است، این چه حرکتی است؛ مگر زن در جامعه‌ی ما چه کم دارد؟ متأسفانه ممکن است بعضی این‌گونه فکر کنند. این، ظاهربینی است. زن در همه‌ی جوامع – از جمله در جامعه‌ی ما – گرفتار ستم و دچار کمبودهایی است که بر او تحمیل می‌شود؛ اما این کمبود، کمبود آزادی به معنای بی‌بندوباری نیست؛ این کمبود، کمبود میدانها و فرصتها برای علم و معرفت و تربیت و اخلاق و پیشرفت و شکوفایی استعدادهاست. این را باید تأمین و جستجو کرد. این همان چیزی است که اسلام بر روی آن تکیه کرده است (30/07/1376)».

تشتت آرا در مساله زن به همراه سلیقه ای عمل کردن نهادها و ضعف های حل نشده عرصه را برای جریانهای سیاسی فمینیستی مهیا کرد تا برای موفقیت در عرصه های سیاسی کرامت زن را در عرصه های مختلف قربانی بزرگنمایی موفقیت غرب در این عرصه کنند. از سویی ضعف مطالعات تخصصی در حوزه زنان و دین بالاخص با توجه به تفاوتهای بومی و قومیتی به شکلی جدی منجر به عدم شناخت سلایق و علایق زنان شده و عملا نهادهای سیاستگذار را در مقابل آنها قرار داده، چرا که این نهادها بر اساس دیدگاه خود با زنان برخورد می کنند و دقیقا به همین دلیل، اگر به تاریخ 40 ساله پس از انقلاب بنگریم، بنظر میرسد موضوع زن به چالشی جدی در تمام حوزه تبدیل شده و در مقابل نیز، زنان از آنچه بر آنها وضع می شود، ناراضی و به آن معترض اند. وقایع اخیر نشان داد که در کنار هیاهوهای غربی بر علیه نگاه اسلام به زن، ضعف پیاده سازی قواعد دینی در مساله حفظ و ارتقاء جایگاه زن تا چه اندازه می تواند قشر خاکستری جامعه را متلاطم کرده و از آغوش انقلاب جدا سازد.

بنظر میرسد که برای جدا کردن عرصه زنان از بازی های سیاسی و برقراری عدالت و حفظ شان زن، مهمترین راه، توجه به مواردی است که رهبری معظم بارها در سخنان خود به آن اشاره کرده اند:

الف: شفاف سازی دیدگاه اسلام و انقلاب پیرامون مساله زن در عرصه های مختلف: خصوصیّات زن در این گفتمان گفته شود؛ کرامت زن، عزّت زن، ظرافت زن، نه فقط ظرافت جسمی بلکه ظرافت ساختمان فکری و عصبی و ظرافت کارکردی که باید بکند. این رشته‌های بشدّت رقیق و نازک اعصاب کودک را فقط سرْانگشت ظریف و لطیف مادر است که میتواند از هم جدا کند که عقده به‌وجود نیاید، گره به‌وجود نیاید؛ هیچ کس دیگر نمیتواند، یعنی هیچ انسان دیگری که از جنس زن نباشد نمیتواند؛ این کار، کار زنانه است. یعنی برخی از کارکردها بقدری همراه با ظرافت است که انسان استعجاب میکند از قدرت الهی که چطور این توانایی بالا را همراه با ظرافت به زنان عنایت کرده. من همیشه به دوستان و خویشاوندان و زنان میگویم، میگویم برخلاف آنچه که معروف است، در بین این دو جنس، آن جنس قویتر زن است. زنها قویتر از مردهایند. زنها میتوانند با تدبیر و با ظرافت، مرد را در دست خودشان بچرخانند؛ انسان، هم در تجربه این را مشاهده میکند، هم با قیاسهای فکری و عقلی این را میتواند اثبات بکند. این واقعیّتی است. بله، زنهایی هستند که بی تدبیری میکنند، لذا این کار را نمیتوانند انجام بدهند؛ امّا زنی که اهل تدبیر باشد، مرد را میکند رام خودش. این مثل این است که یک نفری بتواند یک شیر درنده را افسار بزند، سوارش بشود؛ این معنایش این نیست که او از لحاظ جسمی از این شیر قویتر است، معنایش این است که توانسته این اقتدار معنوی را به کار ببرد؛ زنها این توانایی را دارند، منتها با ظرافت؛ یعنی ظرافتی که میگوییم، تنها ظرافت در ترکیب جسمانی و ساختمان جسمانی نیست، بلکه ظرافت در فکر و اندیشه و تدبیر و دستگاه تصمیم‌گیری است که خدای متعال در زن قرار داده. بنابراین به نظر من اساس کار باید این باشد: این گفتمان بایستی تقویت بشود و پیش برود (21/02/1392)

ب: توجه و تدبیر حفظ شان زن در موقعیتهای فردی و اجتماعی: اگر در یک خانواده‌‌ای، در یک جامعه‌‌ای، به زن با این چشم نگاه بشود، اوّلاً تکریم او، حفظ حرمت او، برخورد ملاطفت‌‌آمیز با او و مسائل فراوانی که دنبالش هست، چقدر موجب میشود که زن احساس امنیّت کند، احساس آرامش کند. در اسلام نگفته‌‌اند که زن نرود بیرون کار کند؛ اصلاً این نیست. حالا اینکه بعضی از مخالفین این گرایش اسلامیِ زن، فوراً میچسبند به اینکه شما نصف نیروی کار جامعه را معطّل میگذارید، چنین چیزی نیست؛ کسی نگفته کار نکنند، اگر میتوانند کار کنند، کار کنند؛ منتها با این دید کار کنند، با این نگاه کار بکنند؛ کاری که به آنها محوّل میشود کاری باشد که با ریحانه‌‌بودن جور در بیاید، متناسب باشد. و البتّه مهم‌ترین مسئولیّت زن هم کدبانویی است؛ معنای کدبانویی خدمتگزاری نیست، معنایش این است که محیط خانواده را برای فرزندان و برای همسر یک محیط امن و آرام و مهربانی میکند، با مهربانی خودش، با عزّتی که در خانه برای او فرض میشود (20/02/1395)

فاصله گیری از این رهنمودها، عدم توجه به ضعف های زیرساختی و پرداختن به مساله زن در قالب کارهای زودگذر نمایشی در کنار فعالیت های متداوم جریانهای غربی، می تواند در آینده جامعه و حکمرانی را با چالش جدی مساله زن مواجه سازد بدون آنکه بتواند پاسخی در خور در دفاع از اقدامات انجام شده داشته باشد.