دفاع از عفاف

در این مقاله بر آنیم که به شکل مختصر به برخی از مبانی فقهی الزام بر حجاب در حکومت اسلامی را با توجه به اشکالات و شبهه های مطرح شده بررسی کنیم.

وظایف حکومت اسلامی

مردم مسلمان ایران بر اساس آموزه های مترقی قرآن واهل بیت «علیهم السلام» و به رهبری امام خمینی «رحمة الله علیه» خواهان حکومت اسلامی شده و با تقدیم هزاران شهید و جانباز توانستند این مهم را به دست بیاورند، اما همان گونه که محقق کردن اصل حکومت اسلامی برای ادای وظیفه و اجرای دستورات اسلام بوده است وظایف و کارویژه های این نظام را نیز باید در همان سرچشمه جستجو کرد.  با مراجعه به منابع اصیل اسلامی در میابیم که اجرای احکام اسلامی بر اساس قرآن و سنت یکی از وظایف مهم حکومت اسلامی است و بدون آن نمی توان یک حکومت را اسلامی دانست:

• در وصیت رسول اعظم «صلی الله علیه و آله» به معاذ هنگامی که وی را به یمن می فرستاد آمده است: «[تمام] امر جاهلیت را از بین ببر مگر آن چه اسلام آن را سنت کرده است و تمام امر اسلام -کوچک و بزرگش- را ظاهر کن»[1]
• در روایت بسیار بلندی که فضل بن شاذان از امام رضا «علیه السلام» نقل می کند و در آن از علل بسیاری از احکام بخصوص احکام سیاسی و اجتماعی اسلام سخن به میان آمده است، درضمن پاسخ از دلیل جعل «اولی الامر» (که اساس حکومت اسلامی است) چنین نقل می کند: «…برای این که [ولی امر] جلوی خلق را بگیرد از این که نسبت به آن چه بر آنها حرام گردیده است تعدی کنند …»[2]
• در روایتی که در نهج البلاغه نقل گردیده است یکی از وظایف حاکم اسلامی «احیاء سنت» است که حتا از اجرایی شدن واجبات و جلوگیری از محرمات نیز گسترده تر است.
• در روایتی از امام رضا «علیه السلام» می خوانیم که: « ِ الْإِمَامُ يُحِلُّ حَلَالَ اللَّهِ وَ يُحَرِّمُ حَرَامَ اللَّهِ وَ يُقِيمُ حُدُودَ اللَّهِ وَ يَذُبُّ عَنْ دِينِ اللَّه‏» به نظر می رسد منظور از این تعبیر این باشد که امام آنچه خدا حرام کرده است در عالم اجرایی می کند و یا این که امام در قانون جامعه حرام الهی را ممنوع می کند. شبیه به این، عبارتی است که از امیر المومنین «علیه السلام» در مورد وظایف حاکم نقل گردیده: « … و يُفرِض الفرائضَ …[3]» این مضمون در روایات متعددی تکرار گشته است.

هر چند در این زمینه مستندات دیگری هم قابل ذکر است اما به خاطر رعایت اختصار به همین مقدار بسنده می کنیم؛ از این روایات به خوبی دانسته می شود که حاکم و حکومت اسلامی نسبت به هیچ و اجب و یا حرامی نمی تواند بی تفاوت باشد، پس این که کسی بگوید «حکومت هیچ وظیفه ای نسبت به بهشت رفتن مردم ندارد»، و چنین نتیجه بگیرد که «پس حاکمیت نباید در مورد احکام الهی در جامعه حساس باشد»، این به معنای نفی فلسفه حکومت اسلامی است.

تعزیر و امربه معروف و نهی ازمنکر حکومتی

افزون بر روایاتی که به طور خاص اجرای احکام را یکی از وظایف حکومت اسلامی می شمارد، باید گفت مساله امر به معروف و نهی از منکر نیز این وظیفه را به خوبی معین می کند؛ امر به معروف و نهی از منکر از احکام ضروری اسلام به شمار می رود[4]. این فریضه مهم اسلامی هرچند به گونه ای فراگیر برای هر فرد مسلمان ثابت است، اما می توان گفت مهم ترین جنبه آن، همان حیثیت حکومتی آن است[5]؛ در امر به معروف سه مرتبه برای اجرایی شدن احکام اسلام وجود دارد: مرتبه قلبی، زبانی و اعمال قدرت برای تحقق احکام اسلامی؛ فقیهان مرحله سوم را از وظایف خاص حکومت دانسته اند[6].

یکی دیگر از احکام سیاسی و حکومتی اسلام، مساله تعزیر است که مشهور فقیهان بر اساس آن معتقدند حاکم اسلامی حق دارد بسته به شرایط، مرتکبین هرعمل خلاف شرعی را مجازات کند[7].

از این دوحکم مسلم فقهی نیز به خوبی می توان نتیجه گرفت که حاکمیت اسلامی باید در برابر تخلف از قانون اسلامی حجاب ایستادگی کند.

حجاب قانونی و اقلیت های دینی

برخی بر این باورند که اجبار قانونی در مورد حجاب داشتن بر غیر مسلمانان بی معناست، چرا که دلیل قانونی بودن حجاب وجوب شرعی آن است و وجوب شرعی حجاب برای مسلمانان است ونه غیر مسلمانان، پس قانون به چه مجوزی کسانی را که اصل دین اسلام را نپذیرفته اند مجبور به قبول حجاب می کند[8]؟

در پاسخ به این پرسش باید گفت: فقیهان در مباحث قواعد فقهی قاعده ای را بررسی کرده و عموما پذیرفته اند با این مضمون که «کفار هم بر اصول دین مکلف اند و هم بر فروع آن[9]» بر اساس این قاعده باید گفت حتا کافران نیز مکلف به یکایک احکام اسلامی هستند هرچند با توجه به عدم ایمان به این احکام التزام نداشته باشند، این قاعده دارای ثمرات گوناگون فقهی است و از آن جمله در باب وظایف حکومتی یکسانی قوانین اجتماعیِ مبتنی بر احکام اسلام بین مسلمانان وغیر مسلمانان را ثابت می کند. از همین رو مراجع تقلید، در پاسخ به استفتایی مربوط به وظیفه حکومت در مساله حجاب، فتوا به لزوم حجاب حتا بر غیر مسلمانان داده اند[10]

از سوی دیگر می دانیم که زندگی غیر مسلمانان در جامعه اسلامی و در ذیل حکومت اسلامی بر اساس قرارداد «ذمه» بوده است و از همین رو به آنان اهل ذمه گفته می شود، فقیهان یکی از شرایط ذمه را “عدم تجاهر بر مخالفت با احکام اسلام” دانسته اند[11]. پس شکی نیست که از نظر فقه اسلامی غیر مسلمانان نیز باید حجاب را رعایت کنند.

[1] تحف العقول، ص: 26، بحار الانوار ج 74 ص 127

[2] « … و يمنعهم من التعدي على ما حظر عليهم لأنه لو لم يكن ذلك لكان أحد لا يترك لذته و منفعته لفساد غيره فجعل عليهم قيم يمنعهم من الفساد…». به نظر می رسد تعبیر «لفساد غیره» به این معنا است که گناه یک شخص در جامعه باعث می شود که دیگران نیز به خاطر شهوت و منفعت خویش نسبت به آن گناه میل پیدا کنند ولذا فساد علنی یک شخص می تواند موجب فساد جامعه باشد مگر این که امام جامعه با او برخورد کند. علل الشرائع، ابن بابويه، محمد بن على، کتابفروشی داوری، قم، 1385هـ.ش،‏ ج‏1، ص: 253؛ بحار الانوار، علامه مجلسی، دار إحياء التراث العربي، بیروت، 1403 هـ.ق، ج 6 ص 60.

[3]  علامه مجلسی، بحار الانوار، ج 90، ص 40.

[4] الاقتصاد الهادی الی طریق الرشاد، شیخ طوسی، ص 147؛ السرائر الحاوی لتحریر الفتاوی، ابن ادریس،ج2 ص 22، تحریر الوسیلة، امام خمینی «رحمه الله»، ج 1، ص462؛ انوار الفقاهة، مکارم شیرازی، ص 439؛ و….

[5]  برای مطالعه بیشتر در مورد رابطه حکومت اسلامی با فریضه امر به معروف نهی از منکر نک: «اسلام سیاسی»،علی صالحی منش، نشریه مبلغان، شماره 230، ذی الحجه 1439، مرداد و شهریور 1397 ش.

[6] به عنوان نمونه: شرائع الاسلام، محقق حلی، موسسه اسماعیلیان، قم، 1408هـ.ق ج 1 ص 312؛ جواهر الکلام، نجفی، محمد حسن، دار إحياء التراث العربي‌، بیروت، 1404هـ.ق، ج 21، ص 381 و …

[7]  الکافی فی الفقه، ابوالصلاح حلبی، كتابخانه عمومى امام امير المؤمنين عليه السلام، اصفهان، 1403 هـ.ق،‌ ص 419؛ شرائع الاسلام، ج4 ص 155، شرح لمعه با حاشیه سلطان، شهید ثانی، انتشارات دفتر تبليغات اسلامى حوزه علميه قم، 1412هـق، قم،‌ ج2 ص 366؛ قواعد الأحكام في معرفة الحلال و الحرام‌، علامه حلی،  دفتر انتشارات اسلامى وابسته به جامعه مدرسين حوزه علميه قم‌،قم، 1413هـ.ق، ج 2، ص 143و…

[8] نک: عباس عبدی، تعارضات در فلسفه حقوقی ایران، نشریه صدا 15/5/1396

[9] گاه از این قاعده با عنوان «اشتراک کفار و مؤمنان در تکالیف» یاد می شود؛ این قاعده را فقیهان گاه در کتب قواعد فقهیه و گاه در ضمن مسایلی همچون زکات بحث کرده اند.

[10] نک: نظر مراجع درباره حجاب اجباری، پایگاه خبری تحلیلی انتخاب (Entekhab.ir) به نقل از مجله دخت ایران.

[11]  فاضل آبی، کشف الرموز، ج1، ص422؛ محقق حلی، المختصر النافع، ج 1، ص 111؛ علامه حلی، تبصرة المتعلمین، ص88 و….