چوب حراج اروپا به استقلال سیاسی با فعالسازی مکانیسم «اسنپ‌بک»
سه کشور اروپایی فرانسه، آلمان و بریتانیا به عنوان اعضای برجام، روز پنج‌شنبه مکانیزم «بازگشت فوری تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران» را فعال کردند تا شمارش معکوس ۳۰ روزه برای بازگرداندن خودکار تحریم‌ها آغاز شود. این اقدام بلافاصله با استقبال قوی واشنگتن روبه‌رو شد؛ مارکو روبیو، وزیر امور خارجه آمریکا در این خصوص ادعا کرد که «تروئیکای اروپایی فرایندی را برای بازگرداندن تحریم‌های سازمان ملل علیه ایران آغاز کردند. این اقدام پاسخ مستقیمی به نقض مداوم تعهدات هسته‌ای ایران است. ایالات متحده از تصمیم تروئیکا حمایت می‌کند و از ایران می‌خواهد وارد مذاکرات دیپلماتیک جدی شود.» ژان نوئل بارو، وزیر امور خارجه فرانسه نیز تاکید کرد که این اقدام به معنای «پایان دیپلماسی» نیست، بلکه تلاشی برای تشویق به گفتگو است.
The American Conservative با این مقدمه می‌نویسد: اینکه این اقدام ها ایران را به سمت دیپلماسی سوق دهد، یک خیال خطرناک است. فرض اصلی اقدام تروئیکای اروپایی این است که ایران تنها نقض‌کننده توافق است اما این فرض یک تحریف تاریخی جدی به حساب می‌آید. این ایالات متحده بود که نخستین بار در سال ۲۰۱۸ از توافق خارج شد و از طریق کمپین فشار حداکثری که در دوره دولت ترامپ اجرا شد، خسارت اقتصادی شدیدی به ایران وارد کرد.
در آن زمان، تروئیکای اروپایی بیانیه‌های سیاسی حمایت از توافق را صادر کردند اما در عمل تعهدات خود را رعایت نکردند و در واقع در تحریم‌های فراسرزمینی واشنگتن علیه ایران همراهی کردند. تهران در مواجهه با این ناکامی اروپا در جبران بدعهدی واشنگتن، اقداماتی انجام داد.
رضا نصری، کارشناس حقوق بین‌الملل ایران در شبکه اجتماعی ایکس نوشت: «ایران طبق ماده ۳۶ برجام، به‌صورت قانونی تعهدات خود را کاهش داد تا طرف‌های دیگر را مجبور به انجام تعهداتشان کند. اکنون این اقدام کشورهای اروپایی که واکنش قانونی ایران را به‌عنوان نقض واضح معرفی می‌کنند، حیله حقه‌بازانه برای توجیه بازگرداندن تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران است، اقدامی که از حمایت کامل آمریکا برخوردار است.»
روسیه، یکی دیگر از امضاکنندگان برجام، نیز معتقد است تروئیکای اروپایی حق قانونی استفاده از مکانیزم بازگرداندن فوری تحریم ها را از دست داده است.
یک دیپلمات ارشد روس که به این موضوع آشناست به The American Conservative گفت که مسکو برخی اقدامات اروپایی‌ها را نقض یکجانبه توافق می‌داند، مانند تمدید تحریم تسلیحاتی اتحادیه اروپا علیه ایران در اکتبر ۲۰۲۳ که قرار بود منقضی شود.
این دیپلمات استدلال کرد که چنین اقداماتی با مفاد برجام و قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که آن را در حقوق بین‌الملل به رسمیت شناخته است، در تضاد است.
اروپا به جای اجرای برنامه شکست‌خورده آمریکا و اسرائیل باید از تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که تحریم‌ها را تعلیق کرده و در اکتبر منقضی می‌شود، حمایت کند تا فضایی برای کاهش متقابل تنش‌ها و توافق موقت ایجاد شود. روسیه و چین در واقع قطعنامه‌ای در این زمینه ارائه داده‌اند. اساساً این قطعنامه همان هدفی را دنبال می‌کند که تروئیکای اروپایی ادعا می‌کند به دنبال آن است یعنی خرید زمان بیشتر برای دیپلماسی اما بدون تعیین شرایط غیرواقعی که تقریباً حتماً به بن‌بست دیپلماتیک منجر می‌شود.
البته این فقط آخرین اقدام غرب علیه ایران نیست که تنش‌ها را افزایش داده و حقوق بین‌الملل را تضعیف می‌کند. حملات آمریکا و اسرائیل به ایران در جنگ ۱۲ روزه ژوئن، آخرین باقیمانده های اعتماد را نابود کرد و تهران با اخراج بازرسان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی واکنش نشان داد.
در میانه این میدان تحریک و واکنش، اروپا اکنون با تهدید به بازگشت فوری تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران به دنبال تشدید تنش است. در مساله جنگ ۱۲ روزه علیه ایران نیز تهران در نهایت اروپایی‌ها رامسئول حملات اسرائیل به خاک خود دانست. صدر اعظم آلمان حتی از اسرائیل به‌خاطر انجام «کار کثیف غرب» یعنی بمباران ایران تمجید کرد.
نویسنده این مطلب در ادامه می‌نویسد: حتی اگر تهران نقشه اروپایی‌ها را به درستی در تشدید بی‌دلیل تنش‌ها حدس بزند، احتمالاً واکنش آن حداقل در ابتدا محتاطانه خواهد بود.
روزبه پارسی، تحلیلگر ایران در دانشگاه لوند سوئد معتقد است که تهران لحن خود را در خصوص عواقب احتمالی بازگشت فوری تحریم های شورای امنیت به‌طور قابل توجهی تعدیل کرده است. در حالی که ایران قبلاً تهدید به خروج از معاهده منع گسترش سلاح‌های هسته‌ای (NPT) کرده بود، عباس عراقچی، وزیر امور خارجه ایران اخیراً اعلام کرد که «مذاکرات با آژانس برای از سرگیری بازرسی‌ها ادامه دارد.»
روزبه پارسی می‌گوید تهران با نشان دادن اینکه تروئیکای اروپایی با این مسیر نفوذ و اهرم خود را از دست می‌دهد، قصد دارد پیامدهای سیاسی را محدود به رابطه خود با این سه کشور اروپایی نگه دارد.
این موضع در پاسخ رسمی ایران نیز روشن و هویدا بود؛ عراقچی اقدام تروئیکای اروپایی را «غیرموجه، غیرقانونی و فاقد هرگونه پایه حقوقی» خواند. این در حالی بود که وزیر خارجه ایران به صراحت تاکید کرد ایران «برای حفظ و تأمین حقوق و منافع ملی خود پاسخ خواهد داد»، اما در عین حال در را به روی دیپلماسی باز گذاشت و ابراز امیدواری کرد که سه کشور اروپایی «این حرکت اشتباه را در روزهای آینده با رویکردی مسئولانه و درک واقعیات موجود اصلاح کنند.»
نویسنده این مطلب در ادامه ادعا می‌کند که این واکنش محتاطانه ایران، هزینه سیاسی سنگینی در داخل ایران دارد و دست طیف سیاسی را در ایران که معتقدند دیپلماسی با غرب بی‌فایده است پر می‌کند؛ موضعی که اقدام تروئیکای اروپایی به شدت آن را تأیید می‌کند.
علاوه بر خواسته‌هایی مانند دسترسی کامل آژانس به سایت‌های هسته‌ای ایران و افشای ذخایر اورانیوم غنی‌شده ۶۰ درصد، یکی از شروط اصلی تروئیکای اروپایی از سرگیری مذاکرات ایران با آمریکا است. با این حال، خود تروئیکا بخشی از برجام است و طبیعتاً قادر به استقلال دیپلماتیک است. هیچ دلیلی ندارد موضع خود را مشروط به مذاکرات دوجانبه واشنگتن و تهران کند، جز اینکه عمداً اختیار خود را به دیگران واگذار کند.
در حالی که وزیرخارجه آمریکا از ایران می‌خواهد «دیپلماسی جدی» را دنبال کند، هیچ نشانه‌ای نیست که خود واشنگتن چنین کاری را دنبال کند. در واقع، آمریکا و ایران زمانی که اسرائیل در ژوئن به تهران حمله کرد، در حال گفتگو بودند، که ظاهراً با چراغ سبز دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا انجام شد. این مذاکرات به دلیل اصرار دولت ترامپ بر خط قرمز اسرائیل مبنی بر عدم غنی‌سازی اورانیوم در داخل ایران، متوقف شد. تهران هرگز این درخواست را نپذیرفته و اکنون نیز نشانه‌ای از پذیرش آن نشان نمی‌دهد، حتی با وجود اینکه یکی از قطعنامه‌های سازمان ملل که تروئیکای اروپایی بازگردانده است، ممنوعیت غنی‌سازی ایران را شامل می‌شود.
نویسنده در ادامه ادعا می‌کند که خود اروپا ممکن است راه تهاجمی را ترجیح دهد تا ایران را به خاطر حمایت از جنگ روسیه در اوکراین مجازات کند. در حالی که تروئیکای اروپایی و اتحادیه اروپا (از نظر خود) دلایل موجهی برای محکوم کردن نقش ایران در اوکراین دارند، فعال کردن مکانیسم بازگشت فوری تحریم کمکی به حل این مشکل نخواهد کرد. برعکس، احتمالاً تهران را بیشتر به آغوش مسکو سوق خواهد داد.
یک راه جایگزین وجود دارد. اروپا به جای اجرای برنامه شکست‌خورده آمریکا و اسرائیل باید از تمدید قطعنامه ۲۲۳۱ شورای امنیت سازمان ملل که تحریم‌ها را تعلیق کرده و در اکتبر منقضی می‌شود، حمایت کند تا فضایی برای کاهش متقابل تنش‌ها و توافق موقت ایجاد شود. روسیه و چین در واقع قطعنامه‌ای در این زمینه ارائه داده‌اند. اساساً این قطعنامه همان هدفی را دنبال می‌کند که تروئیکای اروپایی ادعا می‌کند به دنبال آن است یعنی خرید زمان بیشتر برای دیپلماسی اما بدون تعیین شرایط غیرواقعی که تقریباً حتماً به بن‌بست دیپلماتیک منجر می‌شود.
نویسنده این مطلب به نقل از یک دیپلمات روس می‌نویسد که دیپلمات‌های تروئیکای اروپایی قبلاً اعلام کرده‌اند که قصد دارند تلاش روسیه و چین را در این خصوص مسدود کنند.
نویسنده این مطلب در انتها از لنز اروپایی‌ها به این ماجرا نگاه کرده و می‌نویسد: اگر هدف تروئیکای اروپایی «مهار برنامه هسته‌ای ایران»، جلوگیری از جنگ و دور کردن تهران از مسکو باشد، این قمار یک اشتباه بزرگ است. این اقدام اهرم بلندمدت را فدای نمایش کوتاه‌مدت قدرت می‌کند، تنش‌های سیاسی داخلی تهران را شعله‌ور می‌سازد و آینده‌ای را رقم می‌زند که اروپا هیچ نقشی در آن نخواهد داشت.
با فعال کردن مکانیزم بازگشت فوری تحریم‌های شورای امنیت علیه ایران، تروئیکای اروپایی نه تنها جلوی ایران هسته‌ای یا جنگ را نمی‌گیرد، بلکه هر دو را بسیار محتمل‌تر می‌سازد و در عین حال استقلال استراتژیک خود را در صحنه جهانی تسلیم می‌کند.
