مادران داروی بیش‌فعالی کودکان
درمان معتبر بیش‌فعالی بر همکاری والدین متمرکز است. مهم‌ترین درمانگر در زمینه بیش‌فعالی معتقد است اگر والدین چهارده اصلی را که می‌‌گویند اجرا کنند، این کودکان بهبود پیدا می‌کنند. این اصول ساده به‌نظر می‌آیند؛ اما مهم است که والدین در انجام آن‌ها مداومت داشته باشند و این روش‌ها که در ادامه می‌آید، بخشی از سبک فرزندپروری آن‌ها شود.
1. پیامدها و بازخوردهای فوری‌تری به فرزند خود بدهید
بچه‌های بیش‌فعال در زمان حال زندگی می‌کنند، پس استرس پیش‌بینی فردا را ندارند و گذشته را هم نمی‌بینند. بنابراین، اگر والدین به زمان حال کوچ نکنند، نمی‌توانند او را کنترل کنند. به همین خاطر، اگر توجه کودکان را به دیروز و فردا بفرستند، نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد. این کودکان وقتی با کاری خسته‌کننده و بی‌پاداش و کسالت‌آور مواجه می‌شوند، میلی در آنان به‌وجود می‌آید که سراغ کار دیگری بروند. پس اگر پدر و مادر می‌خواهند کاری را انجام دهد، باید فوراً به او پاداش بدهند. با این کار، آرام‌آرام، تحمل او را بالا می‌برند. یعنی این کودکان چون تاب‌آوری زیادی ندارند، باید سریع‌تر پاداش دریافت کنند.
2. بازخوردهای بیشتری به فرزند خود بدهید
تعداد پاداش این کودکان نسبت به کودکان عادی باید فراوانی بیشتری داشته باشد. مثلاً اگر پدر و مادرها برای نوشتن مشق‌های روزانه یا هفتگی به فرزندانشان پاداش می‌دهند، پدر و مادری که فرزند بیش‌فعال دارند، شاید لازم باشد به ازای تمام‌کردن مشق هر درس در طول روز به او پاداش دهند. این پاداش‌ها لزوماً مادی نیست؛ ولی حواستان باشد که پاداش و بازخورد دادن بیشتر را با باج دادن اشتباه نگیرید
بچه‌های بیش‌فعال در زمان حال زندگی می‌کنند، پس استرس پیش‌بینی فردا را ندارند و گذشته را هم نمی‌بینند. بنابراین، اگر والدین به زمان حال کوچ نکنند، نمی‌توانند او را کنترل کنند. به همین خاطر، اگر توجه کودکان را به دیروز و فردا بفرستند، نتیجه‌ای حاصل نخواهد شد.
3. از پاداش‌ها و پیامدهای بزرگ‌تر و قدرتمندتری استفاده کنید
کودکان بیش‌فعال، تقویت‌کنندۀ درونی ندارند، پس پاداش‌ها باید بیرونی شوند. برای اینکه این اتفاق بیفتد، بچه‌ها باید قدرت انتخاب داشته باشند. مثلاً پدر و مادر چند انتخاب برای او قرار دهند و به او بگویند: «بین پیتزا و بازی با تبلت و دیدن کارتون یکی را انتخاب کن».
4. همیشه اول از پاداش استفاده کنید، بعد تنبیه
نسبت پاداش به تنبیه باید پنج به یک باشد؛ پدر و مادر هرگاه خواستند فرزندشان را تنبیه کنند، پیش از آن باید پنج پاداش به کودک داده باشند.
5. زمان را بیرونی کنید و در صورت لزوم در آن پل بزنید
کودکان دارای اختلال کمبود توجه/بیش‌فعالی، در مقایسه با کودکان عادی، در زمان‌سنج درونی مشکل دارند. بنابراین، کودک نمی‌تواند به درخواست‌هایی پاسخگو باشد که در آن صحبت از «موعد» و «زمان» و «وقت» و… است. پس برای بیرونی‌کردن زمان، نیاز است یک ساعت بسیار بزرگ جلوی چشمانش باشد یا یک موبایل کنارش گذاشته شود که هنگام شروع تکلیف، حین انجام تکلیف و پایان زمان تکلیف، هشدار دهد. به‌علاوه، چون انگیزۀ این کودکان کم است، نیاز است تا انگیزۀ او هم بالا رود. معنای پل‌زدن این است که برای انجام هر قسمت از تکلیف، پاداش خود را دریافت کند که در قسمت یک و دو توضیح داده شد.
6. اطلاعات مهم را در نقطه خاص بیرونی کنید
والدین باید تمام آنچه نیاز است به کودک توصیه کنند تا انجام دهد، در جایی بنویسند و جلوی چشم کودک بگذارند تا کودک در هنگام انجام تکالیف مدام دستورالعمل‌ها را ببیند تا فراموش نکند و وظایف از دستش نرود.
7. منبع انگیزش را در نقطۀ خاص بیرونی کنید
کودکان دارای اختلال کمبود توجه/بیش‌فعالی برخلاف کودکان عادی، در خودانگیختگی یا خودآغازگری مشکل دارند؛ یعنی شروع به انجام کار برایشان سخت است؛ زیرا انگیزۀ درونی لازم را ندارند. پس باید برایشان از انگیزۀ بیرونی استفاده شود. والدین نباید انتظار داشته باشند که کودک بیش‌فعال، کاری را بدون پاداش انجام دهد. بنابراین، انگیزه را بیرونی و انتخابی کنند. یعنی هم بداند پاداش وجود دارد و هم بین چند گزینه محدود قادر به انتخاب باشد. به این شکل، بازی بردبرد والد و کودک اتفاق می‌افتد.
گاهی کودکان عادی را می‌توان با نصیحت آرام کرد؛ اما کودکان دارای اختلال کمبود توجه/بیش‌فعالی را نمی‌توان با صحبت‌کردن آرام کرد. این کودک دنبال پیامدها و پاداش‌هاست.
8. تفکر و حل مسئله را فیزیکی یا ملموس‌تر کنید
کودکان عادی ابتدا فکر می‌کنند و بعد عمل می‌کنند. اما کودکان دارای اختلال کمبود توجه/بیش‌فعالی ترمز مغز ندارند و بلافاصله شروع به حل مسئله می‌کنند. برخلاف کودک عادی که می‌تواند مسائل را ذهنی حل کند و برای یک مسئله راه‌های مختلف بیابد، کودک بیش‌فعال نمی‌تواند و باید برایش تصویر کشید و مثال عینی زد.
9. به‌دنبال ثبات و هماهنگی باشید
بارکلی معتقد است پدر و مادرها باید این روش را تا دو هفته به‌طور مدام ادامه دهند تا رفته رفته بتوانند به نتیجه مورد نظر دست پیدا کنند.
10. به‌عمل کار برآید، به سخن‌دانی نیست
گاهی کودکان عادی را می‌توان با نصیحت آرام کرد؛ اما کودکان دارای اختلال کمبود توجه/بیش‌فعالی را نمی‌توان با صحبت‌کردن آرام کرد. این کودک دنبال پیامدها و پاداش‌هاست. کاری به کلام والدین ندارد. بنابراین، والدین باید هرچه سریع‌تر و پرتکرارتر عمل کنند تا شاهد بهبود رفتار کودک باشند.
11. از قبل، برای موقعیت‌های مشکل‌ساز برنامه داشته باشید
در این قسمت، بارکلی پنج تکنیک آموزش می‌دهد: الف. پیش از ورود به هر محلی که احتمال بروز مشکل وجود دارد، مکث کنید؛ ب. همراه کودک، دو یا سه قاعده‌ای را که معمولاً در چنین موقعیت‌هایی نمی‌تواند از آن‌ها پیروی کند، مرور کنید؛ ج. پاداش را آماده کنید؛ د. تنبیهی که اجرای آن برایتان مقدور است، برای کودک اجرا کنید؛ ه. از برنامۀ خود پیروی کنید.
سروکله زدن با بچه‌های بیش‌فعال انرژی مضاعفی نیاز دارد و طبیعی است گاهی پدر و مادرها از کوره در بروند. توصیه این است: «خودت را هم ببخش.»
12. ناتوانی کودک را فراموش نکنید
گاهی پدر و مادر یادشان می‌رود که مشکلات کودک دارای اختلال کمبود توجه/بیش‌فعالی چیست. در نتیجه، دوباره به روش قبلی تربیت خود برمی‌گردند. پدر و مادر باید همیشه به خاطر داشته باشند که آن‌ها بزرگ‌سال هستند و فرزندشان، کودک. بارکلی می‌گوید: «مثل دو کودک، با هم لجبازی نکنید؛ او خودگویی درونی ندارد، شما که دارید»
13. اختلال یا مشکلات فرزند خود را شخصی نکنید
بارکلی اشاره می‌کند که مسابقۀ مادر و کودک وجود ندارد. بلکه پدر ومادر در حال درمان کودک خود هستند؛ پس مادرانی در این بازی پیروز می‌شوند که بسیار شاد و سرزنده و شوخ‌طبع هستند.
14. بخشش را تمرین کنید
بارکلی برای این پدران و مادران سه نوع بخشش را لازم می‌داند: الف. بخشش کودک. کودک در طول روز کارهای بد و اشتباه انجام می‌دهد، شب او را ببخشید و بگویید «من دوستت دارم و تو را می‌بخشم»؛ ب. بخشش دیگران. دیگران چون این اختلال را نمی‌شناسند، ممکن است حرفی بزنند و باعث دل‌آزردگی شما یا کودکتان شوند. به دل نگیرید. آن‌ها جای شما نیستند؛ ج. بخشش خود. مادران به‌خاطر ازکوره‌دررفتن و خدشه‌هایی که به ارتباط آن‌ها با فرزند بیش‌فعالشان پیش می‌آید، احساس گناه و تقصیر می‌کنند. سروکله زدن با بچه‌های بیش‌فعال انرژی مضاعفی نیاز دارد و طبیعی است گاهی پدر و مادرها از کوره در بروند. توصیه این است: «خودت را هم ببخش.»
نویسنده: سعیده بقایی
منبع: تبیان
