دست پایین تقابل غرب با افکار عمومی
در چند روز اخیر برخی رسانه‌های آمریکایی ضمن انتشار اخباری ادعا کرده‌اند ایران و آمریکا با یکدیگر به توافقی موقت رسیده‌اند که طی آن ایران در ازای برخی معافیت‌های تحریم پذیرفته است تا سطح غنی‌سازی خود را به 20 درصد کاهش دهد. در گزارشی که میدل‌ایست‌آی در این باره منتشر کرده، آمده است: «علاوه‌بر مذاکرات دوجانبه بین ایران و ایالات‌متحده، قطر هم نقش تسهیل‌کننده‌ای میان دو‌طرف داشته و در حل مسائل مربوط به بانکداری که به‌عنوان یک نقطه اصلی اختلاف ظاهر شده بود، کمک کرده است.» میدل‌ایست‌آی همچنین از رابرت مالی و نیز وزارت‌خارجه قطر، درخواست کرده که در زمینه این گزارش نظر دهند. ادعای رسیدن به یک توافق موقت بلافاصله توسط مقامات ایرانی رد شد و حتی پیتر استانو، سخنگوی اتحادیه اروپا نیز در واکنش به خبر برخی رسانه‌ها درباره «توافق موقت» گفت: «ما درباره گمانه‌زنی‌ها اظهارنظر نمی‌کنیم. وظیفه نماینده عالی (جوزپ بورل) هماهنگی برجام و فعالیت‌های مرتبط و گفت‌وگوها در این زمینه است، نه تحلیل آنچه در رسانه‌ها گفته و یا نوشته می‌شود. من فقط می‌توانم موضع اتحادیه را تکرار کنم که تحول جدیدی برای گزارش وجود ندارد. ما همچنان آماده هستیم تا نقش خود را به‌عنوان هماهنگ‌کننده تا جایی که می‌توانیم انجام دهیم.» این اظهارات سخنگوی اتحادیه اروپا به‌طور واضح دستیابی به هرگونه توافق را رد کرده است. پیتر استانو حتی توپ را به زمین آمریکا انداخته و می‌گوید: «درنهایت هر‌نوع حرکتی به‌ویژه در این مرحله از مذاکرات، به توانایی مشارکت‌کنندگان (برجام) و آمریکا برای توافق درباره سندی بستگی دارد که ماه‌ها پیش به آنها پیشنهاد شد.» این اظهارات زمانی معنی پیدا می‌کند که به‌خاطر بیاوریم شهریور 1401 همه طرف‌های برجام نسبت به احیای برجام امیدوار بوده و منتظر بودند تا پاسخ آمریکا را در مورد پیشنهادهای ایران بشنوند که جوزپ بورل آن را منطقی ارزیابی کرده بود. درنهایت اما کاخ‌سفید تصمیم گرفت میز مذاکره را ترک کرده و با دامن زدن به آشوب‌ها از مسیر خیابان با ایران مواجه شود. شکست پروژه آشوب، واشنگتن را بار دیگر پای میز مذاکره آورده است. طرف آمریکایی اما همچون گذشته قصد دارد تا با سناریو‌سازی درمورد توافق، دیپلمات‌های ایران را برای پذیرش توافق تحت فشار قرار دهد. در ادامه با مرور برخی رفتارهای مشابه آمریکا در ایام مذاکرات، اهداف و نتایجی که کاخ‌سفید از پروژه جعل روایت به‌دنبال آن است را بررسی کرده‌ایم.
آمریکا بازی مرداد 1401 را تکرار می‌کند
چهارم مرداد 1401 جوزف بورل، مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا، در یادداشتی در فایننشال‌تایمز نوشت: «من اکنون روی میز متنی گذاشته‌ام که در آن رفع تحریم‌ها و گام‌های هسته‌ای برای احیای برجام به تفصیل شرح داده شده است. این متن، بهترین توافقی است که من به‌عنوان تسهیل‌کننده مذاکرات آن را ممکن می‌بینم. توافق بی‌نقصی نیست اما در آن به همه عناصر ضروری پرداخته شده و دربردارنده مصالحه‌های سخت حاصل‌شده توسط همه طرف‌هاست.» بورل این را هم نوشته بود که این متن نتیجه 15 ماه مذاکره فشرده و سازنده برای احیای برجام بود. تقریبا یک هفته بعد از اعلام این خبر توسط بورل 12 مرداد 1401 انریکه مورا، معاون مسئول سیاست خارجی اتحادیه اروپا اعلام کرد درحال سفر به وین برای مذاکره درباره بازگشت به اجرای برجام است. خبرگزاری رویترز هم به نقل از یک مقام آمریکایی اعلام کرد که راب‌مالی، فرستاده ویژه ایالات متحده برای گفت‌وگو درباره احیای توافق به وین سفر خواهد کرد. رسانه‌های خارجی اما همزمان با انتشار اخبار آغاز مذاکرات به انتشار جزئیات توافق پرداختند. 16مرداد بی‌بی‌سی خبری با عنوان «ابراز خوش‌بینی نمایندگان اتحادیه اروپا نسبت به مذاکرات وین» منتشر کرد. آنطور که از متن خبر به نظر می‌رسید متن پیشنهادی اروپا نهایی شده است و توافق حاصل شده است. 17 مرداد انریکه مورا در جلسه با خبرنگاران ادعا کرد: «مذاکرات درباره متن پیش‌نویس توافق به پایان رسیده و آنچه اکنون اتفاق می‌افتد بستگی به پاسخ مشارکت‌کنندگان دارد. چون ما به متن دست یافته‌ایم مذاکرات به پایان رسیده است. ما اینجا بودیم که متن نهایی را تولید کنیم و اکنون پایتخت‌ها باید تصمیم بگیرند.» ایران البته در پاسخ به اظهارات مورا گفت: «ما به محض دریافت این ایده‌ها، پاسخ و ملاحظات اولیه خود را به او منتقل کردیم، اما طبیعتا این موارد نیازمند بررسی جامع آن است و ما نظرات و ملاحظات تکمیلی خود را به هماهنگ‌کننده و سایر طرف‌ها منتقل خواهیم کرد.» از مدت زمان پایان مذاکرات تا زمانی که ایران پاسخش را نسبت به متن پیشنهادی اروپایی‌ها اعلام کند کارویژه رسانه‌های خارجی برمبنای فشار روی ایران از طریق افکار عمومی بود تا ایران پیشنهادات را بپذیرد. این رسانه‌ها با اعلام نهایی بودن توافق توپ را به زمین ایران انداختند تا شروط مطرح‌شده را بپذیرد و قصد داشتند این‌طور القا کنند که این ایران است که برای پاسخ تعلل می‌کند و قصد دارد زیر میز مذاکره بزند. نشریه پولتیکو در خبری که همان روز منتشر کرد مدعی شد که ایران با زیاده‌خواهی مانع توافق است: «ایران از آژانس بین‌المللی انرژی اتمی ناظر هسته‌ای سازمان ملل خواسته است که به تحقیقات مربوط به منشأ آثار هسته‌ای که بازرسان آژانس در چند سایت مختلف ایران در چند سال گذشته یافته‌اند، پایان دهد. تهران اصرار دارد توافق هسته‌ای تنها درصورتی امکان‌پذیر است که این تحقیقات از سوی آژانس یک بار برای همیشه بسته شود.» ایران بامداد سه‌شنبه 25مرداد پاسخش به متن پیشنهادی اروپا را به‌صورت مکتوب در اختیار اتحادیه اروپا قرار داد. آنطور که از مواضع ایران مشخص بود، اختلافات بر سر سه موضوع بود که آمریکا در دو مورد انعطاف شفاهی خود را اعلام کرده بود. موضوع سوم هم به تضمین تداوم اجرای برجام مربوط بود که ایران منتظر پاسخ آمریکا بود. محمد مرندی، مشاور تیم مذاکره‌کننده ایران در توییتی از نزدیک شدن به توافق نوشت: «ایران نگرانی‌های خود را ابراز کرده است، اما حل مسائل باقی‌مانده چندان دشوار نیست. نمی‌توانم بگویم که توافقی حاصل خواهد شد، اما نسبت به قبل به توافق نزدیک‌تر هستیم.»
اولیانوف، نماینده روسیه مذاکرات وین هم در واکنش به ارسال پاسخ ایران به اتحادیه اروپا گفت: «پاسخ ایران به پیشنهادهای اتحادیه اروپا سازنده است و توپ اکنون در زمین واشنگتن است. ایران طی روند اصلاح طرح احیای توافق هسته‌ای پیشنهاد تقویت ضمانت‌های مربوط به حفظ توافق در آینده را مطرح کرد.»
بعد از ارائه پاسخ ایران به اروپا توپ در زمین آمریکا بود و همه منتظر بودند تا آمریکا پاسخش به پیشنهادهای ایران را مطرح کند با این حال رسانه‌های خارجی سعی کردند با القای اینکه ایران درخواست‌های فرابرجامی دارد و می‌خواهد زیر میز مذاکره بزند، فضا را به نفع آمریکا تغییر دهند. روزنامه ایندیپندنت در واکنش به ارسال پاسخ ایران به اروپا به نقل از یک مقام غربی نوشت: «ایران پیشنهاد اتحادیه اروپا را به‌صورت مشروط می‌پذیرد به این معنی که سیاست گام‌به‌گام لغو تحریم‌ها را در قبال بازگشت به تعهدات برجامی پیش خواهد گرفت.»
لارنس نورمن، گزارشگر وال‌استریت‌ژورنال در یادداشتی با عنوان «ایران دوباره خواستار تضمین آمریکا در مذاکرات توافق هسته‌ای شد» ادعا کرد بار دیگر مساله تضمین‌ها به مانعی بر سر راه توافق تبدیل شده است.
علی باقری، مذاکره‌کننده ارشد ایران در گفت‌وگوی خصوصی که 28 مرداد با خبرنگاران داشت جزئیات بیشتری از مفاد توافقات در مذاکرات وین را منتشر کرد و گفت که آمریکا تعهد داده بود تا پایان دوران ریاست‌جمهوری ترامپ از برجام خارج نشود: «طرف مقابل تا پایان دوره اول بایدن قطعا از برجام خارج نخواهد شد. از طرفی اگر فردای انتخابات آینده رئیس‌جمهور آینده بخواهد از برجام خارج بشود طبق توافق باید ۳ سال بگذرد و این با ۲ و نیمسال آینده دوره بایدن می‌شود ۵ و نیمسال.» باقری از پذیرش شرط اسنپ‌بک توسط ایران هم صحبت کرد و گفت: «اسنپ‌بک چون هم در برجام آمده است و هم در قطعنامه ۲۲۳۱ نمی‌شود که کلا حذف کنیم. فقط بنا شد کمی این ابزار را معقول‌تر کنیم. قید و شرط آوردیم که این اتفاق زمانی ممکن است که مبتنی به گزارش آژانس باشد. اگر کشوری هم به‌طور نامعقول اسنپ‌بک کرد بقیه کشورها باید اقدام او را جبران کنند.» انتشار این گفت‌وگوی خصوصی نشان داد که اتفاقا ایران در مذاکرات انعطاف نشان داده است.
31 مرداد بورل در واکنش به پاسخ ایران به اتحادیه اروپا گفت: «پاسخ ایران به پیشنهاد این اتحادیه درباره احیای برجام معقول بود. پاسخ ایران به آمریکا انتقال داده شد و ما منتظر پاسخ آمریکا هستیم. امیدواریم این پاسخ به ما اجازه دهد که مذاکرات را کامل کنیم. امیدوارم این اتفاق بیفتد اما نمی‌توانم به شما در این زمینه اطمینان بدهم.»
آمریکایی‌ها که سعی داشتند تعلل چندروزه برای پاسخ به پیشنهاد اروپا را گردن زیاده‌خواهی ایرانی‌ها بیندازند بالاخره در 2 شهریور پاسخ‌شان را ارائه کردند. بعد از این ایران در 10 شهریور پاسخش به پیام آمریکا را ارسال کرد. آمریکایی‌ها در واکنش به این پاسخ اعلام کردند که واکنش ایران غیرسازنده است و نمی‌توانند تضمینی برای عدم خروج مجدد از برجام ارائه دهند. آمریکا درحالی در جو‌سازی رسانه‌ای خود ایران را مانع حصول توافق معرفی می‌کرد که این کشور به‌عنوان خاطی از برجام خارج شده و طبعا باید تضمین‌هایی نیز برای عدم بدعهدی مجدد ارائه می‌کرد؛ ضمن اینکه مطالبه تضمین از طرف آمریکایی امری نبود که ایران در شهریورماه مطرح کرده باشد بلکه از روز اول مذاکرات احیای برجام آن را مطالبه کرده بود و نماینده اتحادیه اروپا نیز بعد از چند ماه مذاکره پاسخ‌ها و مطالبات ایران را منطقی خوانده بود و اگر واشنگتن واقعا توان ارائه تضمین را نداشت می‌توانست آن را در همان روزهای ابتدایی مذاکرات اعلام کند نه اینکه بعد از یک سال زیر میز زده و در ادامه نیز بر تنور مقصرنمایی ایران بدمد. دلیل این تصمیمات هیجانی آمریکایی‌ها و عدم قاطعیت آنها در اعلام موضع زمانی مشخص می‌شود که طراحی آنها برای التهاب‌آفرینی پاییزی در خیابان‌های ایران را به خاطر بیاوریم. حال که سناریوی التهاب‌آفرینی با شکست مواجه شده واشنگتن مجددا مسیر مذاکره با ایران را آغاز کرده و همان بازی همیشگی در ارائه روایت‌های جعلی از مسیر مذاکره را نیز از سر گرفته است تا بلکه بتواند تیم مذاکره‌کننده ایران را تحت فشار مطالبه عمومی برای رسیدن به توافق وادار به امتیازدهی کند.
کپی قصه گزاره‌برگ‌ها
جعل روایت آمریکایی درمورد حصول توافق و انتشار اخبار متعدد، از آن روش‌هایی است که آنها پیش از این بارها ازجمله درمورد توافق موقت ژنو در سال 92 به کار گرفته بودند. سال 92 برای سیاست خارجی ایران روزهای پرمشغله‌ای را رقم زده بود. آذر ماه آن سال بنا بود تا تیم‌های مذاکره‌کننده ایران و آمریکا بر سر مسائل هسته‌ای در ژنو به توافقی موقت دست پیدا کنند. مذاکره میان ایران و دیگر کشورها در حال انجام بود اما اطلاعاتی از جزئیات موارد مورد بحث، به رسانه‌های داخلی برای انتشار داده نمی‌شد. این در حالی بود که پیش از به امضا رسیدن توافق، آمریکا گزاره‌برگی مبنی‌بر جزئیات توافقات، آنچه ایران به آن متعهد شده و آنچه به‌عنوان محدودیت از جانب آمریکا بر ایران اعمال شده را در رسانه‌های خود منتشر کرد. این درحالی بود که طرف دولتمردان طرف مذاکره ایران با هدف کاهش تنش‌های احتمالی با کنگره هیچ اشاره‌ای به تعهدات آمریکا در این توافق نکرده بودند. بدیهی است که چنین روایت مخدوشی از توافق، طرف ایرانی را تحت فشار قرار می‌داد. هجمه رسانه‌ای آمریکا حین مذاکرات ژنو نشان می‌داد آنها ظرفیت رسانه را می‌شناسند و توان کنترل این ظرفیت را نیز دارند. صحبت‌های وندی شرمن، جان کری، اوباما و برخی دیگر از آمریکایی‌ها نشان می‌داد همگی بر این موج رسانه‌ای سوار شده و از آن برای تضعیف ایران استفاده می‌کنند. وندی شرمن در کمیته روابط خارجی آمریکا ادعا کرده بود: «دولت اوباما به اعمال تحریم‌ها به‌طور جدی و کامل ادامه خواهد داد.» او این توافق را به معنای پیروزی آمریکا تلقی می‌کرد که همچنان با اعمال تحریم‌های جدید می‌تواند ایران را مورد تهدید قرار دهد. شرمن حتی در جلسه استماع سنا اعلام کرده بود سخت‌ترین تحریم‌ها علیه ایران اعمال شده، تحریم‌هایی که پیشتر بر هیچ کشوری اعمال نشده بود و اطمینان داد که پس از توافق بیش از گذشته به اهداف خود که تحریم برای عدم دستیابی ایران به سلاح اتمی بوده، نزدیک هستند. حتی درخصوص سند توافق انجام‌شده هم مقامات آمریکا ادعا می‌کردند در آن حق غنی‌سازی برای ایران به رسمیت شناخته نشده. این در حالی است که ظریف وزیر امور خارجه وقت اعلام می‌کرد اظهارنظر مقامات آمریکایی واقعیت نداشته و تاکید می‌کرد آنها برای قانع کردن کنگره، لابی صهیونیستی و تندروهای آمریکا، این‌گونه اظهارات خلاف واقع درباره توافقنامه ژنو در رسانه‌ها منتشر کردند. براساس آنچه تیم مذاکره‌کننده ایرانی در کتاب «راز سر به مهر» درمورد ماجرای گزاره‌برگ‌ها روایت کرده‌اند، «مذاکره‌کنندگان ایرانی بلافاصله و در روندهای بعدی مذاکراتی در همه موارد به این سیاست خبری آمریکایی‌ها نقد وارد آوردند، ولی آنها مزورانه پاسخ می‌دادند که معضلات انتشار گزاره‌برگ را قبول داریم، ولی ما این کار را مدیریت نمی‌کنیم. بخش خاصی در کاخ سفید است که این موضوع را اداره می‌کند. حتی یک یا دو نوبت خانم شرمن و آقای کری اذعان کردند که کاخ سفید این کار را براساس معادلات سیاست داخلی کرده است.» طبعا تکذیب موردی اخبار منتشرشده رسانه‌های آمریکا نمی‌توانست چیزی را تغییر بدهد و موجب اقناع رسانه‌های داخلی شود و تیم مذاکره‌کننده ایرانی باید قبل از اینکه چاره‌ای جز تکذیب روایت جعلی طرف آمریکایی برایش باقی مانده باشد به فکر مدیریت فضای رسانه‌ای و جهت‌دهی به آن می‌افتاد.
سیستم برنامه‌ریزی شده برای انتشار گزاره‌برگ
پس از مذاکرات ژنو که آمریکایی‌ها برای انتشار اخبار و اسناد محرمانه محکوم شدند، وندی شرمن و جان کری ادعا کردند اطلاعی از این اتفاق نداشته و انتشار چنین اخباری، توسط کاخ سفید صورت می‌گیرد. براساس اظهارات خودشان، در کاخ سفید بخشی تحت عنوان «اتاق توجیه» قرار دارد که زیرمجموعه‌ای به‌نام اتاق «بیانیه و اخبار» در آن مشغول به فعالیت رسانه‌ای هستند. وظیفه روزمره این بخش، تنظیم و انتشار گزاره‌برگ است. با توجه به این ادعا، چیزی که عیان است، برنامه‌ریزی آمریکا برای تنظیم اخبار و فضای رسانه‌ای به نفع خودش پس از هر توافق صورت گرفته است. آنها به‌درستی این مساله را درک کرده‌اند که می‌توانند از طریق رسانه‌ها تصوری در اذهان عمومی ایجاد کنند که طبق آن، همیشه پیروز میدان اذهان باشند.
اهداف آمریکا از انتشار زودهنگام اخبار مذاکرات با ایران
به‌طور کلی می‌توان گفت آمریکا از انتشار زودهنگام اخبار مذاکرات اهداف زیر را دنبال می‌کند.
1- مهم‌ترین هدف آمریکا از انتشار این گزاره‌برگ‌ها معطوف به سیاست داخلی و مصرف داخلی آن بود. مطابق آنچه وندی شرمن و جان کری به آن اعتراف کرده‌اند، دولت دموکرات آمریکا با انتشار این گزاره‌برگ‌ها، در تلاش بود تا فضای کنگره را نسبت به توافق احتمالی با ایران آرام نگه داشته و از هزینه جدال‌های سیاسی با جمهوری‌خواهان بکاهد.
2- دولت‌های مختلف آمریکا با هراس‌افکنی مداوم درمورد برنامه هسته‌ای ایران، در بین افکار عمومی خود این مطالبه را به وجود آورده‌اند که باید برنامه هسته‌ای ایران مهار شود. چنین واهمه بی‌مبنایی صرفا در زمان انتخابات‌های مختلف آمریکا کارکرد داشته و جریان‌های مختلف هریک با ادعای مهار قدرت هسته‌ای ایران سبد رای خود را تقویت می‌کنند. از آنجایی که مذاکرات هسته‌ای ایران از بعد فنی فراتر رفته و برای جناح‌های سیاسی آمریکا ابعاد سیاسی پیدا کرده است، طبعا باید انتظار مانورهای رسانه‌ای و روایت‌های مخدوش درمورد نتایج آن را نیز از جانب سیاسیون ساکن در کاخ سفید داشت؛ چراکه هرچقدر این روایات به نفع آمریکا بیان شده باشند قدرت سیاسی بیشتری را نیز به همراه خواهند آورد.
3 – ارائه روایت‌های زودهنگام درمورد حصول توافق در میز مذاکرات با ایران نیز برای کاخ سفید واجد دستاورد است. طرف آمریکایی با انتشار متعدد اخبار توافق افکار عمومی داخل ایران را نسبت به توافق حساس کرده و آنها را به حصول توافق با آمریکا امیدوار می‌کند. این امیدواری کاذب باعث می‌شود تا دیپلمات‌های ایرانی از جانب افکار عمومی خود برای رسیدن به یک توافق زودهنگام تحت فشار قرار گیرند. طبیعتا چنین فشاری می‌تواند کیفیت توافق را قربانی فشار زمانی کرده و زمینه را برای تحقق مطالبات زیاده‌خواهانه آمریکا فراهم کند.
4- حساس شدن جامعه ایران به مذاکرات باعث می‌شود تا فضای اقتصادی نیز تحت تاثیر قرار گرفته و نسبت به اخبار توافق یا عدم‌توافق واکنش نشان دهد. این امر مانع از استقلال فضای اقتصادی ایران شده و آن را نسبت به اقدامات آمریکا شرطی می‌کند.
5- مقصرنمایی ایران در صورت شکست مذاکرات هدف دیگر جنجال رسانه‌ای واشنگتن است. رسانه‌های غربی در همین راستا با اخبار متعدد، این تصور را در اذهان عمومی ایجاد می‌کنند که آمریکا با توافق موافق بوده و در صورتی که مذاکرات به سرانجام نرسد، طرف ایرانی مقصر آن است. آنها از این طریق بر افکار عمومی تاثیر گذاشته و مقامات ایرانی را تحت فشار قرار می‌دهند تا تحت هر شرایطی توافق را امضا کنند.
منبع: فرهیختگان
